3O Ekim 1918 Mondros Mütarekesi imzalanır.
Türk milleti yorgundur.
Sefalet, güvensizlik içindeydi.
1911-1918 arası 3 büyük savaşa girmiştik.
Hepsinden de yenik çıkmıştık.
Toprak, mal, can, kaybetmiştik.
Sadece, Çanakkale´de destan yazdık.
1.D.S.´nı kaybedince de hükmen yenik sayıldık!
*
Y.K.KARAOSMANOĞLU´nun değerlendirmesine bakalım:
?Yeryüzünde her milletin hakları, hakikatleri, yurdu ve Tanrısı vardı.
Yalnız Türk Milleti, haksız, hakikatsiz, yurtsuz ve Tanrısızdı.
Tıpkı büyük Perseküsyon devirlerindeki Beni-İsrail gibi idik.
Gökten inecek Mesiihi bekliyorduk.
Ve iki asır hasretiyle yandığımız millî kahraman hâlâ, bir türlü görünmüyordu.?
Milletin-memleketin ruh haletine böyle bakıyor ve tercüman oluyordu.
*
Değişik kurtuluş çareleri aranıyordu.
Kimi Fransız, kimi İngiliz, kimi Alman, kimi ABD, kimi bilmem hangi devletin himayesini tercih ediyordu.
Aslında tek çare vardı:
Millî birlik-beraberlik-kararlılık.
Öyleyse durumu Anadolu´ya da bildirmek gerekiyordu.
Anadolu´yu harekete geçirecek bir lider aranıyordu.
Bulundu.
Mustafa Kemal.
İleride, Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK olacaktır.
Yola çıkmadan önce İstanbul´da düşman gemilerini görmüştü.
?Geldikleri gibi giderler.? diyordu.
16 Mayıs 1919´da Bandırma vapuruna bindiler.
Tek parolası vardı:
?YA İSTİKLÂL YA ÖLÜM.?
Tam bağımsızlığımız için ölmeyi göze almak.
*
19 Mayıs 1919´da Samsun´a çıktı.
O, çok sonraları şöyle der:
?Ben 1919 yılının Mayısında Samsun´a çıktığım gün elimde maddi hiçbir kuvvet yoktu. Yalnız Türk Milleti´nin asaletinden doğan ve benim vicdanımı dolduran yüksek manevî bir kuvvet vardı. İşte ben bu ulusal kuvvete ve Türk Milleti´ne güvenerek işe başladım.?
İleride şöyle diyecektir:
?Millî irade öyle bir nurdur ki, onun karşısında bütün taht ve taçlar yanar, mahvolur.?
*
Çetin günler geçecek. Temsil Heyeti Ankara´ya gelecek.
O günkü ?Ankara´ gazetesinde çıkan yazıda şu dizeleri, beyitleri göreceğiz:
?ZULMÜN TOPU VAR GÜLLESİ VAR KAL´ASI VARSA
HAKKIN DA BÜKÜLMEZ KOLU, DÖNMEZ YÜZÜ VARDIR.´
?GÖZ YUMMA GÜNEŞTEN, NE KADAR NURU KARARSA
SÖNMEZ EBEDÎ HER GECENİN GÜNDÜZÜ VARDIR.´
(Bu nuru çekemeyenler de olabilir:
?Rencide olur dide-i huffâş ziyâdan.´ (Yarasanın gözü ışıktan rahatsız olur.)
?MİLLET YOLUDUR, HAK YOLUDUR TUTTUĞUMUZ YOL;
EY HAK, YAŞA EY SEVGİLİ MİLLET, YAŞA VAROL.´